Το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης: Τι δεν πρέπει να αγνοούμε

Με τον όρο Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης (ΣΕΕ) περιγράφεται ένα αίσθημα εξάντλησης και απώλειας ενδιαφέροντος των εργαζομένων κατά την άσκηση της εργασίας τους. Η επαγγελματική εξουθένωση προκαλείται όταν η επένδυση που κάνει το άτομο στην εργασία του, τόσο συναισθηματική όσο και σε χρόνο, είναι δυσανάλογη σε σχέση με την ικανοποίηση που εν τέλει αντλεί. Με άλλα λόγια, υπερβολικές ώρες εργασίας, ψυχοπιεστικές συνθήκες και χαμηλός βαθμός ικανοποίησης συντελούν στην δημιουργία επαγγελματικής εξουθένωσης.

Με τον όρο Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης (ΣΕΕ) περιγράφεται ένα αίσθημα εξάντλησης και απώλειας ενδιαφέροντος των εργαζομένων κατά την άσκηση της εργασίας τους. Η επαγγελματική εξουθένωση προκαλείται όταν η επένδυση που κάνει το άτομο στην εργασία του, τόσο συναισθηματική όσο και σε χρόνο, είναι δυσανάλογη σε σχέση με την ικανοποίηση που εν τέλει αντλεί. Με άλλα λόγια, υπερβολικές ώρες εργασίας, ψυχοπιεστικές συνθήκες και χαμηλός βαθμός ικανοποίησης συντελούν στην δημιουργία επαγγελματικής εξουθένωσης.

Ο Herber Freudenberger, Αμερικανός ψυχολόγος, γερμανικής καταγωγής περιγράφει για πρώτη φορά το 1974 το σύνδρομο μελετώντας την εξάντληση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στο εργασιακό τους περιβάλλον. Έκτοτε έχει μελετηθεί εκτενώς σε πολλούς επαγγελματικούς κλάδους και παρόλο που δεν πρόκειται για αυτόνομη διαγνωστική κατηγορία, ενυπάρχει στα σύγχρονα εργασιακά περιβάλλοντα.

Συνθήκες εμφάνισης

Ατελείωτος όγκος δουλειάς, διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις σε συνδυασμό με ένα ευρύ φάσμα καθηκόντων φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης στους εργαζόμενους. Στις συνθήκες που ευνοούν την εξουθένωση συγκαταλέγεται και η ποιότητα των σχέσεων καθώς και της επικοινωνίας σε μια επιχείρηση. Διαρκής κριτική, έλλειψη αναγνώρισης και ενθάρρυνσης, προστριβές και διαμάχες δημιουργούν μια αίσθηση ματαιότητας που ατονεί σταδιακά τα όποια κίνητρα μπορεί να έχει κάποιος στην εργασία του. Όταν η ανταμοιβή δεν είναι ανάλογη της προσφοράς είναι αναμενόμενο να υπάρξει σε ένα βάθος χρόνου ματαίωση, απογοήτευση και συναισθηματική κατάρρευση. Και η ανταμοιβή δεν είναι μόνο η χρηματική ικανοποίηση. Είναι αθροιστικά όλα όσα κερδίζουμε μέσα στην εργασία μας, σε γνώση, εμπειρία, αυτοπεποίθηση, αναγνώριση, δεξιότητες.

Εκτός από αυτό τις συνθήκες εργασίας όμως, σημαντικό ρόλο παίζει και η προσωπική ζωή του ατόμου. Άνθρωποι που δεν έχουν ένα υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο εκτός δουλειάς είναι πιο δύσκολο να διαχειριστούν τις εργασιακές πιέσεις. Η έλλειψη ποιοτικού χρόνου με φίλους και οικογένεια και η υπερεπένδυση στην εργασία φαίνεται να επιταχύνουν την εξουθένωση.

Προειδοποιητικές Ενδείξεις

Τα σημάδια που προειδοποιούν ότι κάποιος αγγίζει τα όρια της εξάντλησης είναι πολλά καθώς μπορούν να εμφανιστούν σε διάφορα επίπεδα της λειτουργικότητας ενός ατόμου. Το πως θα εκφραστεί σε ένα άτομο η επαγγελματική εξουθένωση εξαρτάται τόσο από ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες όσο και από τις συνθήκες δουλειάς του. Είναι απαραίτητο ωστόσο να γίνεται μια γενικότερη αξιολόγηση, τόσο ιατρική όσο και ψυχολογική, σε κάποιον με τις παρακάτω ενδείξεις, προκειμένου να γίνει  μια έγκαιρη και σωστή παρέμβαση.

-        Το σώμα μας αντιδρά

Οι τρόποι με τους οποίους μας προειδοποιεί το σώμα μας ότι εξαντλείται ποικίλουν. Μυϊκοί πόνοι στην πλάτη ή στον αυχένα, διαταραχές στον ύπνο, χρόνια κόπωση, υψηλή αρτηριακή πίεση έχει βρεθεί ότι συνδέονται με επαγγελματική εξάντληση. Στις οργανικές παθήσεις συναντάμε έλκος, καρδιαγγειακές παθήσεις, ημικρανίες και Διαβήτη τύπου ΙΙ, γαστρεντερικά προβλήματα καθώς και πεσμένο ανοσοποιητικό σύστημα, γεγονός που οδηγεί σε ευαλωτότητα ως προς τις ασθένειες. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιούμε ότι η εξάντληση του οργανισμού μας έχει να κάνει τόσο με σωματική κούραση όσο και με ψυχολογική. Το χρόνιο και υψηλό άγχος μπορεί να έχει σε ένα βάθος χρόνου αρνητικές επιπτώσεις στον οργανισμό μας.

Σε κάθε περίπτωση κάποιος που έχει κάποια από τα προαναφερθέντα συμπτώματα οφείλει πρωτίστως να συμβουλευτεί τον γιατρό του καθώς είναι πιθανόν να οφείλονται σε άλλες αιτίες, οργανικές ή μη.

-        Η συμπεριφορά μας αλλάζει

Η επαγγελματική εξουθένωση οδηγεί και σε μια σταδιακή μεταβολή στην συμπεριφορά του ατόμου, η οποία είναι συνήθως πολύ εμφανής. Το άτομο στα όρια της εξουθένωσης μπορεί να επιλέγει πιο συχνά την απομόνωση στον εργασιακό χώρο καθώς θέλει να αποφύγει την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους. Μπορεί επίσης να εκφράζει πιο εύκολα θυμό που συσσωρεύει μέσα του και δεν ξέρει πως να διαχειριστεί. Στην περίπτωση αυτή παρατηρούμε μεγαλύτερη λεκτική επιθετικότητα, υποτιμητική στάση προς τους συναδέλφους καθώς και εμπλοκή συχνά σε συγκρούσεις. Το άτομο μπορεί επίσης να ξεκινήσει να κάνει χρήση ουσιών και αλκοόλ προκειμένου να αποσυνδέεται με τον τρόπο αυτό από τα προβλήματα, το άγχος και την πίεση που αδυνατεί να διαχειριστεί διαφορετικά.

-        Τα συναισθήματα επιδεινώνονται

Τα συναισθήματα που κυριαρχούν στο Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης είναι ο θυμός, το άγχος και η θλίψη. Η ένταση και η συχνότητα τους είναι τέτοια που επηρεάζει κατ’ επέκταση και την ποιότητα ζωής του ατόμου και φυσικά την συμπεριφορά του. Το κλάμα και η απομόνωση συνδέονται με θλίψη, η επιθετική συμπεριφορά συνδέεται με το θυμό ενώ το στρες μπορεί ευθύνεται  τόσο για ψυχοσωματικά συμπτώματα, όσο και για εκδηλώσεις θυμού ή θλίψης.

Η παρατεταμένη έκθεση ενός ατόμου σε τόσο δύσφορες συναισθηματικά συνθήκες μπορεί να κινητοποιήσει Διαταραχές Άγχους, Κατάθλιψη καθώς και ψυχοσωματικές ενοχλήσεις. Ως απόρροια όλης αυτής της δύσκολης οργανικά και ψυχολογικά κατάστασης, από την οποία το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να δραπετεύσει αλλά ούτε και να διαχειριστεί, αλλάζει σταδιακά ο τρόπος θεώρησης του εαυτού του και της ζωής του. Η μη ύπαρξη ευχαρίστησης για μεγάλο χρονικό διάστημα εγείρει προβληματισμούς για το νόημα και την ουσία της ζωής του. Αμφισβητεί το σκοπό της ύπαρξης του και χάνει σταδιακά την ελπίδα του για το μέλλον. Η υπαρξιακή αυτή κρίση είναι ένα δυνατό καμπανάκι ότι κάτι δεν πάει καλά εδώ και καιρό και μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την αναζήτηση βοήθειας, επαγγελματικής ή μη.

-        Η αλλαγή στην εργασιακή συμπεριφορά

Αναπόφευκτα επηρεάζεται και η εργασιακή στάση του ατόμου που βιώνει την επαγγελματική εξουθένωση. Σταδιακά χάνει τα κίνητρα του στην εργασία με αποτέλεσμα να μειώνεται η αποδοτικότητα του. Ως προς την εκπλήρωση των καθηκόντων του μπορεί να γίνεται αναβλητικός και αποφευκτικός. Απέναντι στους συναδέλφους μπορεί να είναι ευερέθιστος και να εμπλέκεται εύκολα σε διαπληκτισμούς, απόρροια του θυμού και της χαμηλής ανοχής στη ματαίωση. Η όλη ψυχολογική του κατάσταση μπορεί να τον δυσκολεύει να συγκεντρωθεί στο αντικείμενο της εργασίας του. Στη φάση αυτή μπορεί να επιδιώκει συχνά τη λήψη αναρρωτικών αδειών.

Εργαζόμενοι σε ρίσκο

Οι εργαζόμενοι με υψηλό αίσθημα ευθύνης και δέσμευσης απέναντι στην εργασία τους φαίνεται σύμφωνα με το Yale Center for Emotional Intelligence να βρίσκονται ψηλά στη λίστα των υποψηφίων για Επαγγελματική Εξουθένωση. Εργαζόμενοι που είναι υπερβολικά αφοσιωμένοι και απορροφημένοι από την εργασία τους είναι πιο πιθανό να υπερβάλλουν σε ώρες και ζήλο, αγνοώντας τις ανάγκες τους για ξεκούραση. Η έλλειψη προσωπικής ή και κοινωνικής ζωής συντελεί συχνά σε αυτήν την υπεραφοσίωση στα εργασιακά τους καθήκοντα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ η επαγγελματική εξουθένωση είναι πιο συχνή στις γυναίκες από ότι στους άνδρες. Οι επαγγελματικοί τομείς στους οποίους συναντάμε συχνά το σύνδρομο εξουθένωσης είναι αυτός της υγείας, τα νομικά επαγγέλματα και ο κόσμος των επιχειρήσεων. Οι τομείς αυτοί δεν είναι φυσικά οι μόνοι. Επαγγελματίες που λόγω της φύσης της εργασίας τους εξαντλούνται σωματικά και ψυχολογικά, βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο.

Ακόμα όμως και οι εργαζόμενοι που τους αρέσει πολύ η δουλειά τους, με αποτέλεσμα να μην οριοθετούν εύκολα το χρόνο που δαπανούν σε αυτήν ή την ενέργεια που δεσμεύουν μπορεί να βιώσουν σε ένα βάθος χρόνου την επαγγελματική εξουθένωση. Οι πόροι και τα αποθέματα μας δεν είναι άπειρα. Αν δεν φροντίζουμε το σώμα μας, δεν ακούμε τις ανάγκες μας, δεν ξεκουραζόμαστε και δεν τρεφόμαστε σωστά είναι αναπόφευκτο να αδειάσουμε τις μπαταρίες μας, ψυχολογικές και σωματικές. Η προτεραιότητα της υγείας μας είναι μεν αυτονόητη αλλά δυστυχώς δεν παίρνει πάντα τη θέση που της αξίζει. Αν για οποιονδήποτε λόγο νιώθετε ότι μπορεί η Επαγγελματική Εξουθένωση να σας αφορά και αδυνατείτε να βγείτε από αυτόν τον φαύλο κύκλο μόνοι σας, ζητήστε βοήθεια. Η εξασφάλιση ενός ποιοτικού τρόπου ζωής και η εξισορρόπηση εργασιακής και προσωπικής ζωής δεν είναι πολυτέλεια, είναι βασική ανάγκη. 

Πηγές

Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn-out. Journal of Social Issues, 30, 159-165

Margaret M Quinn, Peter M Smith, Gender, Work, and Health, Annals of Work Exposures and Health, Volume 62, Issue 4, May 2018, Pages 389–392, https://doi.org/10.1093/annweh/wxy019

«Job Burn out: How to spot it and take action», Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/in-depth/burnout/art-20046642

1 in 5 Employees Is Highly Engaged and at Risk of Burnout, Emma Seppälä & Julia Moeller, Harvard Business Review

Lawyers fear professional burn out, says survey

The 7 industries where people experience burn out the fastest